In veel bijeenkomsten, trainingen en leeromgevingen zijn deelnemers gewend om achterover te leunen. Het programma ligt vast, de facilitator stuurt, en de groep volgt. Maar wat gebeurt er wanneer je mensen werkelijk invloed geeft op de bijeenkomst? Wanneer je mensen niet alleen uitnodigt om mee te doen, maar ook keuzeruimte structureel inbouwt?
Dat is de kern van het principe Build Your Own Adventure binnen Gathering Design:
ontwerp ervaringen waarin mensen hun eigen route kunnen kiezen binnen een duidelijk, ondersteunend ontwerp.
En dat blijkt een krachtige motor voor motivatie, eigenaarschap en diepgang.
Waarom keuze leidt tot betrokkenheid
Wanneer deelnemers kunnen kiezen:
- gaan ze naar die plek waar hun energie zit,
- voelen ze eigenaarschap over hun bijdrage,
- ontstaat er betekenisvol leren i.p.v. consumeren,
- en komen ze meer gemotiveerd, nieuwsgierig en verantwoordelijk de ruimte in.
We zien dit telkens terug op de plekken waar wij werken, in onze trainingen en bijeenkomsten:
- In onze training Your Ideal Classroom kiezen schrijven deelnemers zich in op een vacaturebord om onderdelen van de training te hosten. Ook kunnen zij op momenten kiezen tussen twee parallelle inhoudslijnen.
- In het Kenniscafé en Open Space ontwerpen deelnemers samen de agenda én verdelen zich over subgroepen.
- In burgerberaden kiezen mensen niet alleen een onderwerp waar zij affiniteit mee hebben en waar zij aan willen werken. In de groep die de aanbevelingen bewaakt kiezen ze ook hun rol: schrijver, facilitator, strateeg, woordvoerder, of bewaker van het groepsproces.
In alle gevallen zie je hetzelfde effect: energie, focus en eigenaarschap nemen toe zodra mensen kiezen.
Design for Choice: vrijheid binnen een heldere structuur
Keuzevrijheid betekent níet dat alles kan en alles mag. Het betekent:
Je ontwerpt een aantal duidelijke, betekenisvolle paden waarbinnen mensen hun eigen avontuur vormgeven.
Belangrijke ontwerpprincipes:
1. Maak keuzemomenten expliciet en betekenisvol
Zorg voor heldere momenten waarop deelnemers weten: nu kies ik mijn route.
Maak ook helder of beeldend welke keuzes je op welke manier kunt maken en hoe hun eigen doel of nieuwsgierigheid daarin leidend is.
2. Bied keuzes in tempo, diepgang en vorm
Het meest voor de hand liggende is om meerdere workshops aan te bieden en mensen daaruit te laten kiezen, maar je kan op nog veel meer onderwerpen keuzeruimte geven.
- tempo (reflectief vs. actief),
- vorm (workshop, dialoog, wandeling, inquiry),
- thema (door deelnemers zelf ingebracht),
- rol (bijdragen als facilitator, schrijver, analist, verbinder).
Zo ontstaat ruimte voor persoonlijke betekenisgeving én voor collectief verhaal.
3. Vind de balans tussen vrijheid en steun
Te veel vrijheid leidt tot chaos en verwarring en uiteindelijk apathie en afhaken. Te veel structuur leidt tot slaafse volgzaamheid, verveling en uiteindelijk apathie en afhaken.
De kunst is het creëren van de minimale structuur die maximale vrijheid ondersteunt.
Je kan daar meer over leren op de website van:
- liberating structures over concrete manieren om je groepen daarin te begeleiden
- Dee Hock’s chaordic principles over hoe je chaos en orde met elkaar in balans brengt
- De open space technology van Harrison Owen om met je deelnemers samen de agenda te maken.
Omdat je meerdere paden ontwerpt met je deelnemers krijgen deelnemers als het goed is ook een beetje last van JOMO (the Joy of Missing Out), of hoe een vriendin van mij dat eens verwoordde: ‘je mist meer dan je meemaakt, helemaal niet erg’.
4. Breng de paden weer samen
Autonomie krijgt extra betekenis wanneer individuele ervaringen opnieuw worden verbonden met het geheel. Plan daarom actieve momenten van oogst, reflectie of verbeelding waarin deelnemers delen wat hun route heeft opgeleverd. Dat kan kort en speels (bijvoorbeeld met oogstposters, een gallery walk, of mini-presentaties), of diepgaand (bijvoorbeeld een collectieve analyse of een gezamenlijke synthese). Zo ontstaat er niet alleen persoonlijke groei, maar ook een gedeeld verhaal.
5. Ontwerp vrijheid die uitvoerbaar blijft
Elke keuze betekent ook organisatie. Parallelle workshops vragen hosts; verschillende paden vragen voorbereiding.
De vraag die elke ontwerper moet stellen:
Kunnen we elk mogelijk pad soepel laten verlopen? Zijn al die paden ook zinvol en betekenisvol?
Zo niet, dan is er geen echte keuze — alleen ruis.Keuzevrijheid vraagt capaciteit.
Een school die 100 keuzevakken aanbiedt met slechts een paar deelnemers per vak heeft geen systeem ontworpen, maar hoofdpijn en waarschijnlijk collega’s met een burn-out.
Valkuilen van Build Your Own Adventure
Zelfs sterke ontwerpers trappen soms in deze traps:
1. De makkelijke weg: deelnemers kiezen wat comfortabel is
Te veel ruimte kan leiden tot oppervlakkigheid.
Soms is het nodig om mensen vriendelijk uit te nodigen het een beetje spannend te maken. Het helpt ook deelnemers geleidelijk aan steeds meer vrijheid en verantwoordelijkheid te geven en aan het begin zelf nog iets meer de leiding te nemen.
2. Choice fatigue: te veel, te ingewikkeld
Als mensen het overzicht kwijtraken, nemen ze minder goede beslissingen of haken ze af.
Soms moet de facilitator juist leiden, beperken en keuzes helder framen.
Het effect: een persoonlijk én collectief narratief
Wanneer je meerdere paden en rollen aanbiedt, ontstaat er niet alleen variatie in leerervaringen — er ontstaat ook:
- een persoonlijk narratief: “dit is het pad dat ík koos en daardoor heb ik dit geleerd”. Ieder die deelneemt aan de bijeenkomst gaat met zijn of haar eigen ervaring naar huis.
- een collectief narratief: “we hebben dit met elkaar vormgegeven, ieder vanuit zijn eigen rol, ervaring en kwaliteiten.”
Het is precies deze gelaagdheid die bijeenkomsten memorabel en betekenisvol maken.
Tot slot
Build Your Own Adventure is geen trucje.
Het is een fundamenteel ontwerpbeginsel dat deelnemers serieus neemt als autonome, lerende mensen.
Het vraagt:
- bewuste keuzes,
- doordachte structuren,
- helder gedefinieerde paden,
- en het vakmanschap van de facilitator(s) die vrijheid én houvast tegelijk kan bieden.
Maar als je het goed doet, ontstaat er iets bijzonders:
een gathering waarin iedereen zijn eigen verhaal kan schrijven — en waarin het geheel sterker wordt doordat ieder zijn eigen pad heeft gekozen.